سرور هادیان - محسن موسوی‌زاده | شهرآرانیوز؛ نرخ مشارکت اقتصادی بانوان در خراسان رضوی حدود ۴/۱۴ درصد است، در حالی که این رقم در کشور به حدود ۹درصد می‌رسد. با این حال، با وجود ایجاد زیرساخت‌های تحصیلی طی سه دهه اخیر و حضور بیش از پیش بانوان در دانشگاه‌ها، پرسش‌های زیادی مطرح است که چرا حضور بانوان در عرصه اقتصادی خراسان رضوی به میزان ظرفیت‌هایشان نیست.
از این رو، برای بررسی این موضوع، شهرآرا در میزگرد تخصصی خود با حضور آذرکیانی‌نژاد، رئیس کانون زنان بازرگانی خراسان رضوی، نورالهدی پورعباس، نایب رئیس کانون زنان بازرگان خراسان رضوی و نرگس شفایی، رئیس کمیسیون بانوان اتاق تعاون خراسان رضوی، به بررسی فرصت‌ها و مشکلات موجود در این حوزه پرداخت.
کیانی‌نژاد: بیان و شفاف‌سازی در هر بحثی نیمی از راه‌حل هر مسئله‌ای است. وقتی صحبت از فضای اقتصادی بانوان می‌شود، ابتدا باید فضای اقتصادی کشور را بررسی کرد. در حالی که فضای اقتصاد کشور ما نظام‌مند و قانون‌مند نیست. اگرچه قوانین در این حوزه وجود دارد، اما در فضای اقتصادی کشور، ارتباطات و شبکه‌ها ناخودآگاه بر قوانین و ضوابط حاکم هستند.
برای مثال، می‌توان به تسهیلات بانکی اشاره کرد که اگرچه قوانین در این حوزه مشخص است، برخی رؤسای بانک‌ها اختیار دارند تا براساس سلیقه خود عمل کنند. در فضایی که ارتباطات در سایه قوانین شکل می‌گیرد، اهمیت شبکه‌سازی، ارتباطات و لابی‌گری‌ها در اقتصاد کلان پررنگ‌تر می‌شود.
از طرفی، باید یادآور شد که در فرهنگ ما چقدر اجازه حضور بانوان در این ارتباطات وجود دارد تا بتوانند نفوذ کنند و رشد کنند. اگر خانمی بخواهد در منصبی دولتی قرار گیرد، باید از سوی فردی حمایت و سپس معرفی شود که قطعا این اتفاق در آن شبکه‌ها می‌افتد. نتیجه اینکه بانوان از فضای اقتصادی حاکم عقب می‌مانند. اقتصاد را جنسیتی نمی‌دانم و فرمول کلی اقتصادی هم مشخص است.
به نظر من هر کسی که دارای مهارت، توان، دانش، تخصص و منابع بیشتری باشد، شانس بیشتری برای موفقیت دارد. اما وقتی یک فعال اقتصادی خانم قرار است پشت خط مسابقه در فضای اقتصادی همپای آقایان بایستد، منابع و مهارت‌ها را از کجا باید به دست آورد؟ برای مثال، خانمی که قرار است مدیرکل مجموعه‌ای شود، مگر نباید معاونت را تجربه کند؟ آیا این پست‌ها با عدالت توزیع شده است که بانوان موفق به کسب مهارت‌های لازم شوند؟ در این فضا منطقی است که بانوان جا می‌مانند.
پورعباس: طی چند سالی که در فضای اقتصادی حضور داشته‌ام، بزرگ‌ترین مشکل بانوان نبود اطلاعات کافی برای رسیدن به اهدافشان بوده و به همین دلیل دچار سرگردانی می‌شوند. از طرفی، ما شاهد NGOهای مختلفی هستیم که به صورت موازی کار‌هایی را انجام می‌دهند؛ اما این پرسش مطرح است که آیا اینها می‌توانند بانوان را به اهدافشان برسانند؟
آیا شرایط یکسان در اقتصاد برای بانوان و مردان وجود دارد؟ وقتی صحبت از حضور مردان می‌شود، او در فضایی از شاگردی کنار استادی کار را آغاز می‌کند و پس از سال‌ها کسب تجربه و مهارت، به مرحله استادی می‌رسد و در نهایت می‌تواند کارآفرین شود. کارآفرین‌شدن و ورود به اقتصاد و کسب و کار برای بانوان نیز باید سلسله مراتبی باشد و قطعا یک‌شبه حاصل نمی‌شود. آموزش و اطلاعات الزامی است و باید بدانیم چگونه می‌توان به این اطلاعات دست یافت.
شفایی: آنچه طی ۲۸سال فعالیت اقتصادی در بازار کار تجربه کرده‌ام، این است که مشارکت اقتصادی زنان کمتر از حد معمول بوده است. این در حالی است که سن مشارکت از ۱۵ تا ۶۵ سال است. به طور قطع ایرادات کلی بر بازار وارد است که بانوان امکان رشد در آن را ندارند.
ما هم در زمینه آموزش دچار ضعف هستیم. مدارس کسب و کار در دنیا دوره‌های آموزشی خاصی برای بانوان طراحی کرده‌اند تا مشارکت آنها را افزایش دهند. در ایران هم از این دوره‌ها الهام گرفته و دو دوره برگزار شده است که در آن به این اشاره می‌شود که افراد، به‌ویژه بانوان فعال اقتصادی چگونه می‌توانند حضور خود را در حوزه اقتصاد افزایش دهند.
کیانی‌نژاد: در حال حاضر حدود ۷۰۰کارت اتاق بازرگانی برای بانوان در اتاق مشهد صادر شده است. این در حالی است که بیش از دو هزار نفر در اتاق بازرگانی مشهد عضو هستند. به نظر من برای دختران جوان و نسل بعدی باید برنامه‌ریزی کنیم. می‌توان نام آن را تبعیض مثبت یا برنامه ویژه گذاشت.
اگر به رشد بانوان در سطح اقتصاد کلان فکر می‌کنیم، باید این برنامه را داشته باشیم و در آن هر چیزی که سبب مهارت‌آموزی، توانمندسازی و کسب دانش می‌شود، مدنظر قرار دهیم. در واقع، برای ورود بانوان به عرصه اقتصاد ملی و بین‌المللی، باید خط اعتباری، منابع ویژه، شبکه‌سازی، آموزش و... فراهم کنیم تا آنها هرچه سریع‌تر به پشت خط مسابقه برسند و از آن زمان به بعد، دیگر جنسیت مطرح نباشد.
زیرا از آنجا به بعد مساوات و عدالت وجود دارد و هر فرد براساس توان و ظرفیت خود برداشت می‌کند. اما برای رسیدن به این نقطه، باید برنامه ویژه وجود داشته باشد. بحث شبکه‌سازی نیز مطرح است و حمایت‌هایی مانند تسهیلگری در تخصیص منابع فیزیکی کسب و کار و حمایت از استارتاپ‌ها و شتاب‌دهنده‌ها ضروری است.
در خراسان رضوی، اقتصاد در سطح خرد و متوسط است و حدود ۷۰درصد مشاغل بانوان نیز در این دسته قرار دارد. ایجاد فضا‌های کار و تسهیلات مالی در برنامه‌ریزی می‌تواند کمک کند تا بانوان هرچه زودتر مهارت‌ها و توانمندی‌های خود را ارتقا دهند و وارد فضای اقتصاد کلان ملی و بین‌المللی شوند.
پورعباس: یکی از کار‌هایی که می‌توانیم به خوبی انجام دهیم، آموزش در حوزه شبکه‌سازی است. در تمام دنیا مبحثی به نام آموزش رهبری برای بانوان وجود دارد که بسیار متفاوت‌تر از آموزش برای مردان است. حتی سرفصل‌های آن نیز متفاوت است. در دنیا این آموزش‌ها در حال انجام است و حتی آموزش‌های دیگری مانند تعادل بین زندگی و کسب‌وکار وجود دارد که این یک درس آموزشی در دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شود.
هر کسی که می‌خواهد کارآفرین شود باید این دوره را بگذراند تا بتواند تعادل را بین کسب‌وکار و زندگی‌اش رعایت کند. حتی جداولی به شما ارائه می‌دهند که ساعت کاری‌تان را چگونه می‌گذرانید، چقدر تفریح دارید و چقدر با خانواده‌تان وقت می‌گذرانید. اینها وجود دارد و متأسفانه ما هنوز نتوانسته‌ایم این موارد را اجرایی کنیم. مهارت‌های نرم، مهارت‌های غیرتخصصی و غیرفنی هستند که در زمینه‌های شغلی، تحصیلی و اجتماعی اثرگذارند.
برخی از مهم‌ترین مهارت‌های نرم شامل تفکر انتقادی، حل مسئله، رهبری، مدیریت زمان، انگیزه، کار گروهی، خلاقیت، مذاکره، ریسک‌پذیری، مدیریت تعارض و... می‌شوند. مهارت‌های نرم به عنوان یکی از مهم‌ترین مهارت‌های مورد نیاز افراد باعث پیشرفت شغلی و تقویت روابط مختلف در زندگی می‌شوند.
پورعباس: با توجه به اینکه بیشتر استارتاپ‌ها در زمینه فناوری فعالیت می‌کنند، می‌توانند از فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی بهره بگیرند تا به حل مسائل مربوط به شرایط شغلی زنان کمک کنند. به عنوان مثال، یک استارتاپ می‌تواند یک سامانه هوش مصنوعی ایجاد کند که به زنان کمک کند تا فرصت‌های شغلی مناسب‌تری را پیدا کنند و شرایط کاری خود بهبود بخشند.
یکی از راهکار‌هایی که استارتاپ‌ها می‌توانند به ارائه آنها بپردازند، ایجاد پلتفرم‌ها و بستر‌هایی برای اشتغال زنان است. این پلتفرم‌ها می‌توانند به زنان این امکان را بدهند تا مهارت‌ها و توانایی‌های خود را به اشتراک بگذارند و به دنبال فرصت‌های شغلی مناسب بگردند.
به عنوان مثال، یک استارتاپ می‌تواند یک پلتفرم آنلاین ایجاد کند که به زنان این امکان را بدهد تا رزومه خود را آپلود کنند و به دنبال فرصت‌های شغلی در زمینه‌های مختلف بگردند. استارتاپ‌ها می‌توانند به ارائه خدمات و محصولاتی بپردازند که به زنان کمک کنند تا به شغل‌های خود ادامه دهند و بهبود شرایط کاری خود را تجربه کنند.
به عنوان مثال، یک استارتاپ می‌تواند یک اپلیکیشن موبایل ارائه کند که به زنان کمک کند تا ارتباط بیشتری با سایر زنان در حوزه کاری خود برقرار کنند و از تجارب و دانش آنان بهره‌مند شوند.
شفایی: با توجه به اصل۴۴ قانون اساسی که نظام اقتصادی کشور را به سه بخش دولتی، خصوصی و تعاونی تقسیم می‌کند سهم بخش تعاون که به عنوان مکمل بخش دولتی و خصوصی است کمتر از ۸درصد است که سهم تعاونی‌های بانوان در این مشارکت کمتر از یک درصد است.
تعاونی زنان به تعاونی‌هایی اطلاق می‌شود که ۷۰درصد اعضای آن تعاونی را بانوان تشکیل بدهند در حال حاضر ۷۷۰۰تعاونی فعال در سطح استان خراسان رضوی وجوددارد که کمتر از یک درصد این تعاونی‌ها در حوزه زنان است. در قانون بخش تعاون حمایت‌ها و معافیت‌هایی برای تعاونی‌های بانوان از جمله معافیت‌های مالیاتی، تخفیف حق بیمه سهم کارفرما، تسهیلات با بهره کم و بلندمدت وجود دارد که به دلیل نبود اطلاع‌رسانی کافی سهم بانوان در اقتصاد تعاونی کمتر است.
همچنین می‌توان به معافیت مالیاتی دائم تعاونی‌های فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، تعاونی‌هایی که در حوزه روستا فعالیت دارند نیز اشاره کرد. در مجموع بخش تعاون ظرفیت‌های زیادی برای توسعه فعالیت بانوان در حوزه اقتصاد دارد و از این ظرفیت می‌توان برای افزایش نرخ مشارکت بانوان استفاده کرد. حوزه تعاون بستر خوبی برای گسترش فعالیت استارتاپ‌های بانوان دارد. تشکیل تعاونی در این حوزه می‌تواند بستر‌های گسترش مشارکت اقتصادی بانوان را فراهم کند.
کیانی‌نژاد: در عصری زندگی می‌کنیم که اقتصاد کشور از حالت شرکت‌های بزرگ دولتی، خصولتی یا شرکت‌های سهامی بزرگ، به سمت هسته‌های کوچک دانش‌بنیان، فناور، استارتاپ و... می‌رود در دورانی منابع خیلی زیاد بود، اما در حال حاضر در سطح کشور و اقتصاد منابع محدود است و مجبور هستیم دو بعد را با هم در نظر بگیریم، یکی بعد منابع محدود و دیگری بعد ارتباطات و شبکه‌هاست که کمک می‌کند افراد مسیر‌های رشد و پیشرفت را زودتر طی کنند.
شبکه‌سازی کمک می‌کند که این هدایتگری و الگوبرداری را بانوان انجام دهند و دوم اگر فضا‌هایی وجود دارد، بین بانوان به اشتراک گذاشته شود. شبکه‌سازی کمک می‌کند تا بانوان کارآفرین با ارتباطاتی که با یکدیگر برقرار می‌کنند، امکان توسعه کسب و کارهایشان را به‌دست بیاورند. این‌کار سبب می‌شود تا دسترسی آنها به بازار‌ها افزایش یافته و از طرفی هزینه‌های آنها هم کمتر شود.
شفایی: یکی از حمایت‌های بخش تعاون تسهیل ایجاد شبکه‌سازی است. من تولیدکننده در شبکه ایجاد شده اگر با خریدار و مصرف‌کننده تعامل داشته باشم، این مسئله سبب هم‌افزایی و گسترش بازارهایم می‌شود. این شبکه‌سازی سبب می‌شود تا تولیدکنندگان بتوانند به صورت مکمل با یکدیگر وارد مشارکت شده و کالا‌های بیشتری با هزینه کمتری تولید کنند. در حوزه بانوان می‌توان از ظرفیت تعاونی‌ها برای ایجاد شبکه‌سازی تولید و بازاریابی استفاده کرد. این مسئله دسترسی بانوان به موقعیت‌های اقتصادی را افزایش می‌دهد.
پورعباس: شبکه‌ای فعالیت کردن، امکان دسترسی بانوان به فعالیت‌ها را تسهیل می‌کند. به عنوان مثال یک بانوی کارآفرین ممکن است که تولید خوبی داشته باشد، اما به بازار دسترسی نداشته باشد. این شبکه‌ای فعالیت‌کردن سبب می‌شود تا دسترسی او به بازار افزایش یابد. البته این بازار می‌تواند هم داخلی و خارجی باشد. در واقع این مدل سبب می‌شود تا بانوان بتوانند در حوزه صادرات هم حضور خود را پررنگ‌تر کنند.
کیانی‌نژاد: درکنار این مسائل موارد دیگری را هم برای افزایش مشارکت اقتصادی بانوان باید مورد توجه قرار داد. ما نیازمند منابعی هستیم مانند مهدکودک‌ها برای شهرک‌های صنعتی، پارک علم و فناوری. وقتی خانم‌های زیادی با سمت‌های مختلف مشغول کار هستند با توجه به بعد مسافت، حداقل امکانات رفاهی مانند مهدکودک باید برای آنها فراهم شود.
دوم ایجاد سوله‌های اشتراکی است در حال حاضر در فضا‌های کار اشتراکی مصوب شده که حتی به یک میز کدپستی و تلفن می‌دهیم و عملا با یک میز فرد می‌تواند شرکتش را ثبت کند. در واقع در فضای اشتراکی این امکان وجود دارد که شما می‌توانید از آن فضای اشتراکی الزامات مورد نیاز برای شروع کسب و کار خود را فراهم کنید.
مشابه همین در فضا‌های صنعتی نیازمند سوله‌ها و فضا‌های صنعتی اشتراکی هستیم. چرا که خود ایجاد یک سوله و یک فضای صنعتی برای کسب و کار خرد مقرون به صرفه نباشد. اینکه فضا‌های صنعتی متناسب با الزامات و مقررات نهاد‌های قانون‌گذار بالادستی مانند غذا، دارو، تجهیزات پزشکی، صنایع کشاورزی و... بسازیم و سپس افراد بتوانند محصول تولید کنند و مطابق قوانین مجوز بگیرند به‌طور قطع یک ضرورت است.